Definicja zdrowia przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia jest następująca: zdrowie to nie tylko całkowity brak choroby, czy kalectwa, ale także stan pełnego, fizycznego, umysłowego i społecznego dobrostanu(dobrego samopoczucia).
Przymiotnik psychiczny pochodzi od greckiego słowa ψυχή –oznaczającego psyche – duszę – są to terminy odnoszące się do całokształtu procesów oraz dyspozycji niematerialnych człowieka, jego życia wewnętrznego, uczuć, myśli, woli, także życia duchowego.Wg słownika PWN psychika, to «całokształt cech i procesów wewnętrznych człowieka, związanych z emocjami, intelektem,predyspozycjami i doświadczeniem życiowym».
Można powiedzieć, że pojęcie zdrowia psychicznego było„odkryciem„ Platona. Wcześniejsza filozofia grecka nie uznawała poznania za funkcję psychiczną, lecz za funkcję ciała. Myślenie, postrzeganie widziano jako sprawę fizjologiczną. Platon zmienił ten pogląd. Interesował się zachowaniem ludzi i uznawał,że człowiek posiada duszę, która jest strukturą dynamiczną, posiadającą własne popędy i źródła przyjemności, a tym samym dokonał pierwszego zarysu emocjonalnego i poznawczego człowieka.Zalecał gimnastykę dla ciała, sztukę dla emocji oraz matematykę, naukę i filozofię dla umysłu.Porównywał duszę człowieka do woźnicy powożącego zaprzęg dwukonny; woźnicą miał być rozum, a końmi popędy i namiętności. Arystoteles podkreślił, że intelekt, rozum sam z siebie nic nie porusza, musi też być chęć, ochota, motywacja. Badacze, którzy później interesowali się zachowaniem ludzi i zwierząt dokonywali rozróżnienia między zachowaniem zwierząt i ludzi.Zachowanie ludzi wyjaśniali za pomocą pojęcia zdolności rozumowania racjonalnego i zdolności do podejmowania decyzji, czyli wolnej, niezdeterminowanej woli, a czasem zachowanie ludzi uważano za uwarunkowane przez „niższe” instancje, jak uczucia, emocje czy namiętności.Zachowanie zwierząt wyjaśniali za pomocą instynktu. We współczesnej psychologii terminu popęd używa się dla podkreślenia charakteru biologicznego, natomiast terminów „motyw”, „potrzeba” dla określenia motywacji psychologicznej i społecznej. Często pojęcie motywacji staje się zamienne z pojęciem siły woli, które zakłada, że źródła zachowania należy szukać w danej osobie, a nie w środowisku zewnętrznym. Motywacja wewnętrzna jest postrzegana jako siła poprzedzająca zachowanie zewnętrzne. Natomiast Victor Emil Frankl uważał, że główne źródło motywowanego zachowania człowieka leży w świecie zewnętrznym, zwłaszcza w świecie sensu i wartości.Człowiek, wg Frankla nigdy nie „jest”, a dopiero nim się „staje”. Psychiczny byt ludzki urzeczywistnia się w napięciu pomiędzy tym co jest a tym co być powinno. Gdy napięcie to z jakiegoś powodu słabnie powstaje poczucie pustki, lęk, frustracja egzystencjalna.W koncepcjach psychoanalitycznych zdrowie psychiczne oznacza zdolność do pracy i miłości, a także umiejętność zaspakajania swoich potrzeb nie narażając się na poczucie winy ani na ostracyzm społeczny. Abraham Maslow zakłada, że zaspokojenie potrzeb, zwłaszcza potrzeby miłości, przynależności, szacunku i samorealizacji sprzyja zdrowiu psychicznemu. Zdrowy człowiek, wg Maslowa jest głównie motywowany przez potrzebę rozwijania i aktualizowania swoich możliwości i zdolności. Zakłada również, że istnieje w człowieku dążenie do zrozumienia,poszukiwania związków i znaczeń oraz konstruowania systemu wartości. Zdrowie psychiczne z wartościami wiąże również Kazimierz Dąbrowski mówiąc, że zdrowie psychiczne to zdolność do rozwoju w kierunku wszechstronnego rozumienia , przeżywania , odkrywania i tworzenia coraz wyższej hierarchii rzeczywistości i wartości.
Jak widać, poglądów i teorii na temat zdrowia psychicznego jest wiele. Wzbogacają myślenie o życiu psychicznym człowieka, odzwierciedlają skomplikowaną naturę ludzką,zaciekawiają niejednoznacznością i same w sobie zdają się motywować do refleksji, poszukiwań i dalszych rozważań.
Warto dodać, że subiektywne poczucie bycia szczęśliwym jest uznawane za ważny sprawdzian osiągania zdrowia psychicznego. Pojawiające się emocje – radość, tęsknota, miłość,złość, strach są wtedy źródłem energii potrzebnej do działań w kierunku stanu spełnienia i dojrzałości psychicznej. Osoba zdrowa lubi siebie, akceptuje posiadane cechy charakteru i swój wygląd. Podejmuje różnorodne aktywności – z zaangażowaniem rozwija swoje pasje, poznaje nowe rzeczy, dba o swoje zdrowie fizyczne. Świadomie decyduje o sobie i bierze odpowiedzialność za dokonywane wybory. Zdecydowana większość jej kontaktów z ludźmi jest neutralna bądź pozytywna. Potrafi nawiązać głębokie relacje przyjacielskie, oparte na wzajemnym zaufaniu. Podejmuje działania w przekonaniu, że prawdopodobnie zakończy je sukcesem. Świat postrzega jako miejsce pełne szans, z jednych łatwiej, z innych trudniej skorzystać. W czynnym życiu odnajduje sens istnienia.
Jak dbać o zdrowie psychiczne
-
- Porozmawiaj o swoich uczuciach, mówiąc o swoich uczuciach możesz pomóc sobie utrzymać się w dobrej kondycji psychicznej i radzić sobie lepiej w czasie, kiedy czujesz się gorzej. Mówienie o swoich uczuciach nie jest oznaką słabości. Rozmowa może być sposobem poradzenia sobie z problemem,który zajmuje myśli od dłuższego czasu. Czasem wystarczy, że ktoś inny cię wysłucha, powie coś życzliwego, wspierającego. Możliwe, ze ktoś również otworzy się przed tobą. Rozmawiając, będziesz czuł się mniej samotnie. Nie zawsze łatwo opisać jak się czujesz. Jeśli nie możesz znaleźć jednego słowa, użyj ich dużo. Nie musisz zapraszać swoich znajomych czy bliskich do wielkiej rozmowy. Wiele osób czuje się bardziej komfortowo gdy rozmowa rozwija się w sposób naturalny, chociażby wtedy,kiedy robicie coś razem. Jeśli czujesz się niezręcznie podczas pierwszych prób takich rozmów, daj sobie i innym czas i spróbuj ponownie.
- Bądź aktywny fizycznie. Jednym z najlepszych sposobów na zmęczenie i zły nastrój jest – aktywność fizyczna. Kiedy zastanawiamy się nad korzyściami płynącymi z aktywności fizycznej, zazwyczaj jako pierwsze przychodzą nam na myśl pozytywne skutki zdrowotne dla zdrowia fizycznego. Tymczasem pod wpływem ruchu poprawia się także nasze zdrowie psychiczne. Aktywność fizyczna wpływa na poprawę samopoczucia psychicznego, ułatwia radzenie sobie ze stresem i poprawia niektóre sprawności umysłowe (takie jak szybkość podejmowania decyzji, planowania i pamięć krótkookresową), zmniejsza poczucie niepokoju i poprawia jakość snu. Już jednorazowa sesja ćwiczeń fizycznych może spowodować obniżenie poziomu lęku (rozumianego jako krótkotrwały stan niepokoju i obawy), które utrzymuje się zazwyczaj przez kilka godzin po zaprzestaniu ćwiczeń. Jednorazowe ćwiczenia fizyczne prowadzą także do obniżenia poziomu innych negatywnych stanów emocjonalnych,takich jak smutek czy przygnębienie. Regularne ćwiczenia mogą trwale poprawić twój nastrój,zwiększyć twoją samoocenę, zdolność do koncentracji, mogą również sprawić, że będziesz wyglądał i czuł się lepiej. I nie chodzi tu o intensywne ćwiczenia na siłowni. Wystarczą spacery w parku czy gimnastyka dostosowana do twojego wieku i stanu zdrowia fizycznego.
- Odżywiaj się właściwie. Istnieją silne powiązania pomiędzy tym, co jemy i jak się czujemy,na przykład po wypiciu kawy czy zjedzeniu słodyczy czujemy efekt natychmiast. Jedzenie ma też długotrwały wpływ na zdrowie psychiczne. Twój mózg, aby był zdrowy i funkcjonował prawidłowo potrzebuje mieszanki składników odżywczych. Dieta, która jest dobra dla zdrowia fizycznego jest również dobra dla zdrowia psychicznego. Zdrowa, zbilansowana dieta zawiera wiele różnych rodzajów owoców i warzyw, pełnoziarniste zboża, orzechy i nasiona, nabiał, oleiste ryby oraz odpowiednią ilość płynów. Jedz co najmniej trzy urozmaicone posiłki dziennie i pij dużo wody. Staraj się ograniczyć spożycie kofeiny, słodyczy, słodkich napojów. Unikaj zbyt dużej ilości alkoholu.Uwaga: Porady te mogą nie mieć zastosowania, jeśli lekarz lub dietetyk dał wam konkretne porady dietetyczne.
- Dbaj o relacje z innymi ludźmi – bądź w kontakcie. Więzi rodzinne i podtrzymujący przyjaciele mogą pomóc radzić sobie ze stresem w codziennym życiu. Mogą pokazać ci różną perspektywę w sprawach,które są dla ciebie powodem zmartwienia, mogą też pomóc ci w rozwiązaniu problemów praktycznych.Nie ma nic lepszego niż bezpośrednie spotkanie i rozmowa z kimś twarzą w twarz, ale to nie zawsze jest możliwe. Utrzymuj kontakt ze znajomymi także telefonicznie czy poprzez internet. Bądź otwarty na różne drogi komunikacji. Jeśli czujesz, że tracisz kontakt z niektórymi ludźmi przeczytaj ponownie to,co zostało zapisane w punkcie 1. Warto pracować nad związkami z ludźmi, ale jeśli myślisz, że przebywanie z kimś jest szkodliwe dla twojego zdrowia psychicznego, może czasem najlepiej zrobić sobie przerwę od niego. Czasem możesz czuć, ze chcesz zakończyć z kimś relację. Warto zrobić to w sposób, w którym obydwoje będzie się czuć dobrze.
- Poproś o pomoc. Nikt nie jest samowystarczalny. Jeśli sprawy układają się niepomyślnie dla ciebie i czujesz, że nie możesz sobie poradzić, poproś o pomoc. Czasem to może być prośba o konkretną przysługę, czasem po prostu o to, by ktoś ci towarzyszył, wysłuchał. Jeśli kłopoty przerastają ciebie,twoich przyjaciół i bliskich o pomoc można zwrócić się do instytucji, lekarza, terapeuty.
- Pomagaj. Troska o innych jest często ważnym elementem utrzymania dobrych relacji z innymi. Może nawet sprawić, ze będziesz lepiej rozumieć siebie. Dlaczego nie podzielić się swoimi umiejętnościami szerzej, np. poprzez wolontariat dla lokalnej organizacji charytatywnej? Pomaganie pozwala poczuć się potrzebnym i i docenianym, pozwala zwiększyć naszą samoocenę. Pomaganie sobie nawzajem, gdy możemy, daje odczucia dwukierunkowe. Wspiera nas, ale też pozwala mieć nadzieję na uzyskanie pomocy, gdy będziemy tego potrzebowali. Pomaganie daje nam możliwość zobaczenia świata z innej perspektywy. Można pomagać ludziom, można też opiekować się zwierzęciem. Więź między tobą a twoim zwierzakiem może być tak silna, jak między ludźmi. Opieka nad zwierzęciem może nadać strukturę dnia i działać jako łącznik z innymi ludźmi.
7
- Rozwijaj swoje zainteresowania. Posiadanie własnego hobby, rozwijanie pasji pozwala oderwać się od rzeczywistości, poprawia nasze samopoczucie, a także rozwija nas samych, zwiększa samoocenę i daje poczucie satysfakcji. Co kochasz robić? Co lubiłeś robić w przeszłości? Koncentracja na hobby(np. ogrodnictwo, krzyżówki, gra na gitarze, itp.) pomoże Ci także zapomnieć o troskach, na chwilę zmienić swój nastrój, wyrazić siebie twórczo, poznać nowych ludzi.
- Rób sobie przyjemności. Znalezienie w swoim rozkładzie zajęć miejsca na obdarowywanie siebie czymś miłym, nauczenie się skupiać na tym co jest dla nas ważne, pozwoli nam docenić siebie.Sprawianie sobie przyjemności to nie jest nagroda za dobre zachowanie czy osiągnięcia, ale za to, że jesteśmy. Możemy sprawiać sobie małe przyjemności (krótka drzemka, długa kąpiel), przyjemności średnie (wyjątkowy weekend spędzony wyłącznie z partnerem, wyjście na koncert, lub do stylowej restauracji, masaż) i wielkie (wymarzona podróż, nowy samochód, dłuższy urlop), byle regularnie i bez wyrzutów sumienia.
- Powiedz nie. Stosuj zachowania asertywne – stanowczo i uczciwie wyrażaj swoje uczucia, postawyi pragnienia w sposób respektujący postawy, uczucia czy prawa innych. Odmawiaj bez lęku i poczucia winy, jeśli jest to niezgodne z twoim systemem wartości czy potrzebami, pozostawaj w zgodzie ze sobą.
- Odpoczywaj. Nie należy zapominać, że po ciężkim dniu bądź tygodniu należy zadbać o wypoczynek. Każdy z nas ma swój poziom wytrwałości i zmęczenia, przekroczenie tego poziomu powoduje obciążenie organizmu i może wpływać na rozwój chorób, np. związanych z układem krążenia, układem nerwowym. Należy zadbać o sen, podczas którego nasz organizm regeneruje się,odpoczywa. Długotrwały brak odpoczynku osłabia siły obronne organizmu, a skutkiem tego jest wyczerpanie i zwiększenie ryzyka wystąpienia licznych chorób. Powinniśmy zapewniać sobie 7-8 godzin snu na dobę, należy także pamiętać o innych sposobach wypoczynku i relaksu.
- Zachowaj właściwe proporcje między nauką, pracą, zabawą, snem i wypoczynkiem.
Jeśli wszystko pójdzie wystarczająco dobrze, to zwykłe troski i codzienne stresujące sytuacje nie będą zbyt przytłaczające, niepokój, przygnębienie, smutek będzie dość szybko przemijał i, pomimo trudności, będzie można także przeżywać radość i wieść satysfakcjonujące życia. Otaczający ludzie i rzeczywistość będą postrzegani jako, przede wszystkim, przyjaźni i interesujący. Dominującym motywatorem zachowania będzie ciekawość innych i ciekawość siebie, chęć poznawania i tworzenia.
Jeśli jednak coś pójdzie nie tak, a stany smutku, niepokoju, lęki, drażliwość, itp. będą się utrzymywały i niekorzystnie wpływały na postrzeganie siebie, relację z innymi, obszar zawodowy,a dotychczasowe rozmowy z bliskimi ludźmi nie będą przynosić ukojenia, kiedy ich rady i pomoc już nie wystarczą – być może potrzebna będzie rozmowa z psychologiem lub psychoterapeutą,w czasie której możliwe będzie pogłębienie rozumienia trudności i objawów oraz ustalenie czyi jaka pomoc byłaby wskazana.
Grażyna Tomczak
Wiceprezes
Gostynińskiego Stowarzyszenia Rodzin i Sympatyków
Osób z Zaburzeniami Psychicznymi i Uzależnieniami „Ostoja”,